Spreken gaat voor denken

Het denken is altijd net te laat. Er gebeurt iets en wij antwoorden daarop. Over dat antwoorden denken wij dan nog na: nadenken is eigenlijk praten in onszelf, nadat we iets gehoord hebben. Menszijn is bestaan als antwoord. Menszijn is (ver-)-Antwoordelijkheid. Niet denkende, maar al sprekende en als aangesprokene ontdekken wij de waarheid.

Wat zijn de gevolgen daarvan voor de gangbare bewustzijnsfilosofie en voor ons geestelijke en sociale leven? Zo seculier is het sociale leven niet. Wij zullen ontdekken dat ook onze maatschappelijke ondernemingen vormen van geestelijk leven zijn.

Drie grote namen gaan ons daarbij leiden: Levinas, Rosenzweig, Rosenstock-Huessy. Levinas spreekt over het gelaat van de ander als gebod tot verantwoordelijkheid. Rosenzweig spreekt over de liefde van het Hooglied als het brandend vuur van het leven. Rosenstock-Huessy spreekt over een kruisvormig spanningsveld. De toekomst en de tradities uit het verleden strijden om de prioriteit. Wij wisselen bovendien tussen overeenstemming binnen en strijd met de krachten buiten.

De cursus wisselt af tussen het lezen van tekstfragmenten, uitleg en gesprek en bestaat uit drie bijeenkomsten.

Psalmen en liturgie

De Bijbelse Psalmen speelden een belangrijke liturgische rol. Jezus zong bijvoorbeeld met zijn leerlingen op de laatste avond voor zijn dood de Psalmen 113-118. Zij werden als vanzelf opgenomen in de liturgie van de christelijke kerk. In kloosters werden de 150 Psalmen in één week gebeden. Traditie in de Rooms-katholieke liturgie is de antwoordpsalm na de eerste lezing.
Uit de lutherse liturgie kennen we de Psalmbewerkingen van Luther, onder meer “Een vaste burcht is onze God” naar Psalm 46.

In de Gereformeerde eredienst vormen de Psalmen een belangrijk liturgisch en muzikaal onderdeel. Calvijn achtte ze zeer hoog. Nog tijdens zijn leven, in 1562, verschijnt een berijming van alle 150 Psalmen met teksten van Marot en De Bèze en melodieën van Loys Bourgeois en anderen. In 1566 verschijnt de Nederlandse Psalmberijming van Petrus Datheen. In 1773 wordt deze door een nieuwe Psalmberijming opgevolgd, van de hand van Johannes Eusebius Voet en anderen. Ds. H. Hasper deed in 1936 een complete Psalmberijming het licht zien, met een derde editie in 1949. In 1968 geeft de Interkerkelijke Stichting voor de Psalmberijming een nieuwe berijming uit die in het Liedboek voor de Kerken (1973) wordt opgenomen en ook in het Liedboek-2013. Hieraan werkten onder meer de dichters Martinus Nijhoff en Ad den Besten mee. In 2021 verscheen De Nieuwe Psalmberijming.

In deze cursus bekijken we een aantal Psalmen en zien hoe deze in berijmingen en bewerkingen zijn weergegeven. We besteden per morgen aandacht aan één Psalm. Eerst wordt de Bijbelse Psalm gelezen en kort uitgelegd. Daarna kijken we naar bewerkte en berijmde teksten. Dit geheel wordt omgeven door kerkmuziek van onder meer Jan Pietersz Sweelinck, Johann Sebastian Bach en Felix Mendelssohn Bartholdy. Ter sprake komen: Ps. 42, 46 en 98. Tevens luisteren we naar gemeentezang.

Rabbijnse Midrasj – Aartsvaders – Abraham, Isaäk en Jakob

De Aartsvaders – Abraham, Isaäk en Jakob
- Abraham, die vanuit een achtergrond van afgodenbeelden op weg gaat met de Ene God en stichter wordt van het monotheïstisch Jodendom,
- Isaäk bekend om de - aan zijn ouders – beloofde geboorte, die wel heel erg lang op zich liet wachten, maar met name vanwege zijn rol van offer, louter passief of met instemming?
- Jakob ‘de vrome’ – hielenlichter van Esau, koper van diens eerstgeboorterecht, dief van zijn zegen – tenslotte onbetwist stamvader van de twaalf stammen der Israëlieten.
De aartsvaders, en niet te vergeten de aartsmoeders! - wij, christenen, hebben ze (net als de Islam overigens) meegekregen met het Oude Testament. ‘Onze aartsvaders’? maar voor ons ervaren staan ze wellicht ver van ons af. Via het middel van de Midrasj – het telkens weer zoeken naar actuele tekstbetekenis – komen we allerlei lijnen en verrassende details op het spoor, herkennen wij eigen(tijdse) menselijke elementen.
Enkele voorbeelden:

1.Abraham zei: “zie, Gij hebt mij geen nakroost gegeven”. (Gen. 15:3). Rabbi Samuel ben Isaak gaf commentaar: Abraham zei: het lot van mijn horoscoop verdrukt me, want het verklaart ‘Abram kan geen kind verwekken’. Waarop de Heilige, gezegend zij Hij, tot hem zei: laat het gelijk zijn aan jouw woorden: Abram en Sarai kunnen niet verwekken, maar Abraham en Sara kunnen verwekken.

2.Waarom zou Abram zich niet (direct) besneden hebben op de leeftijd van 48, toen hij zijn Schepper erkende? Om proselieten (bekeerlingen uit de volkeren) niet te ontmoedigen.

3.Rebekka vroeg andere vrouwen of zij ook zo’n ondragelijke pijn hadden geleden gedurende hun zwangerschap? - Ze begaf zich naar de berg Moria, waar Sjem en Eber hun Bet ha-Midrasj (leerhuis) hadden. Ze vroeg hen – en Sjem antwoordde: Mijn dochter, ik vertrouw je een geheim toe. Twee volkeren zijn in je baarmoeder, en hoe zou jouw lichaam ze kunnen bevatten, als we zien dat de hele wereld niet groot genoeg voor ze zal zijn om er samen vredig te bestaan?

Tenslotte: Rabbi Jonathan Sacks, een van de belangrijkste religieuze leiders in onze tijd, maakt zich zorgen over het geweld (c.q. de terreur) tussen de drie godsdiensten. Hij gaat op zoek naar een nieuwe kijk op de verhalen over de broedervetes. En, stelt hij: de broederjaloezie – menselijke factor, niet de religie! – is hier oorzaak van jaloezie en geweld. Sterker nog: ”religie moet deel worden van de oplossing, en een antwoord vol compassie bieden.” Zo leest hij dieper in de teksten a.h.w. verborgen boodschappen, zoals “En zijn zonen Isaäk en Ismaël begroeven Abraham samen” (Gen. 25:9) en Sacks stelt: “Het is nu de tijd voor joden, christenen en moslims om te zeggen wat ze in het verleden niet gezegd hebben, namelijk we zijn allemaal kinderen van Abraham - Isaäk èn Ismaël, Jakob èn Esau etc. We zijn gezegend. En om gezegend te kunnen zijn, hoeft er niemand vervloekt te worden. Gods liefde werkt niet op die manier.”

In deze cursus zullen we met elkaar Bijbel en midrasj lezen en onze eigen gedachten inbrengen in de interpretatie. We hopen weer op een spontane en vruchtbare discussie! Alle bekende en nieuwe geïnteresseerden zijn bijzonder welkom! Voor tekstmateriaal wordt gezorgd, wel graag Bijbel meenemen.