Openbaring

Openbaring 4 vormt de inleiding van het grote dramatische middendeel van het Bij-belboek. We horen daarin over hemelse en aardse gebeurtenissen.
Op een viertal ochtenden wordt de verkenning van dit Bijbelboek waarvan in het sei-zoen 2018-2019 de eerste drie hoofdstukken zijn besproken, voortgezet. Om deze cursus ook voor mensen die de cursus over Openbaring 1-3 niet hebben meegemaakt, toegankelijk te maken, zal op de eerste ochtend een korte inleiding worden gegeven. De verwachting is dat we in deze ochtenden Openbaring 4-11 zullen bespreken.
Beeldmateriaal rond de te bespreken hoofdstukken maakt deel uit van de stof.

Geschiedenis en fenomenologie (Wesenschau) in de jaren twintig en dertig van 20e eeuw door dominee en theoloog K. H. Miskotte.

Prof. dr. K. H. Miskotte die zich ook in de jaren vóór de Tweede Wereldoorlog sterk betrokken voelde bij het geestesleven van Europa, zag de gevaren die er gistten in het Europa van de twintiger- en dertiger jaren van de 20e eeuw. Vaak hebben de gedachten van Oswald Spengler hem beziggehouden. Op 8 december 1932 schrijft Miskotte in zijn dagboek naar aanleiding van ‘Der Mensch und der Technik’ van Spengler: …’Van deze roofdier-confessie zijn intussen reeds 50.000 exemplaren verkocht, voornamelijk aan studenten. Aan de Duitse universiteiten ontbreekt niet alleen het profetisch, maar ook het socratisch woord; daarom leeft alles in de walm, in de bijtende rook dezer sofisterij.’
In lezingen en in zijn boek ‘Edda en Thora’ probeerde hij, als één van de weinige, op intellectuele wijze weerstand te bieden aan het op opkomende gevaar in Duitsland.
In drie bijeenkomsten proberen wij Miskotte te volgen: het cultuurpessimisme van Spengler, de verwantschap met de oude Noorse/IJslandse sagen en legenden om visie te krijgen op de religieuze impact van de nazistische ideologie.

Jezus in Nederlandstalige gedichten (vanaf 1950)

– Drie bijeenkomsten over gedichten waarin Jezus een prominente rol speelt. Vragen die gesteld worden zijn: Welke rol speelt Jezus in de gedichten? Wat is de bedoeling van de gedichten? Welke dichters schreven de gedichten? Wat hebben de gedichten ons te zeggen?
– Opbouw: bijeenkomst 1: Introductie op de gedichten en hun onderwerpen; 2. Gerrit Achterberg / Martinus Nijhoff / Ida Gerhardt en Jezus en 3. Moderne dichters en Jezus.

De betekenis van Dietrich Bonhoeffer, 75 jaar na zijn dood

In het verleden heb ik al een aantal keren een vervolgcursus over Dietrich Bonhoeffer gehouden. Daarbij stond ik stil bij zijn leven, zijn theologische werken, zijn gedichten en gebeden en vooral bij zijn brieven uit de gevangenis. De laatste keer was dat in het najaar 2011.
Op 9 april 2020 is het 75 jaar gelden dat Bonhoeffer vermoord werd in het KZ Flossenburg. Dat gaat zeker ook in Nederland herdacht worden. Zelf wil ik in een vervolgcursus, januari 2020, opnieuw bij Bonhoeffer maar dan vooral bij zijn betekenis voor ons vandaag de dag stilstaan.
Vlak voordat ik in een klooster bij Münster dit jaar (2019) de paasnachtdienst ging bijwonen, las ik in het Duitse blad Der Spiegel over een enquête die onder Duitse kerkleden, zowel katholieken als protestanten, was gehouden. Daaruit blijkt dat ook in Duitsland het aantal gelovigen terugloopt. Opvallend was dat ook binnen de kerk een derde van de kerkleden niet meer gelooft in het bestaan van God, in het Zoonschap van Jezus Christus, in zijn opstanding uit de doden. Merkwaardigerwijs gelooft men wel in engelen, in wonderen, zelfs in het bestaan van de Satan. Het stemde mij verdrietig. In Nederland is 50% van de bevolking niet meer gelovig. Maar hoe is het bij ons, gelovigen. gesteld met de inhoudelijke kant van het geloof? Wat geloven wij nog echt?
Ik moest daarbij aan Bonhoeffer denken. Hij schrijft in “Gedachten voor de doopdag van Dietrich Wilhelm Rüdiger Bethge” (zijn neefje), mei 1944: “Ook wijzelf moeten ons weer bezinnen op de basiselementen van ons kennen. Wat betekenen: verzoening en verlossing, wedergeboorte en Heilige Geest, liefde voor de vijand, kruis en opstanding, leven in Christus en navolging van Christus? Deze begrippen liggen zo ver van ons af, dat wij er bijna niet meer over praten.” Maar, schrijft hij dan vervolgens, “het is niet aan ons de dag te voorspellen -maar die dag zal komen- dat er weer mensen geroepen worden om zó Gods Woord te spreken dat de wereld eronder verandert en zich ver¬nieuwt. Het zal een nieuwe taal zijn, volkomen a-religieus misschien, maar bevrijdend en verlossend als de taal van Jezus”.
Hijzelf heeft dat niet kunnen uitwerken maar heeft aanzetten daartoe gedaan. Zijn denken is fragmentarisch gebleven. Maar geloven en leven, theologie en biografie, vallen bij hem samen. Dat maakt hem zo inspirerend. .Dat wil ik met u, met jullie nagaan in deze cursus. De grote vragen van Bonhoeffer: “Waar wordt God zichtbaar in de wereld?” en “Wie is Jezus Christus voor ons vandaag eigenlijk? ” komen daarbij ter sprake. Ik gebruik daarvoor onder meer het pas verschenen boek van Wolfgang Huber “Dietrich Bonhoeffer. Auf dem Weg zur Freiheit”. Deze laat zien hoe heel de theologie van Bonhoeffer met zijn leven te maken heeft. Hij leeft wat hij schrijft en omgekeerd. Daarin is hij actueel gebleven, ook na 75 jaar. Daarom wil ik hem graag opnieuw behandelen.

Aanbevolen recente Nederlandstalige boeken over Bonhoeffer:
Gerard Dekker “Leren geloven met Bonhoeffer”, Meinema, Zoetermeer 2010
Kick Bras “Voor het leven. De spiritualiteit van Dietrich Bonhoeffer”, Kok, Utrecht 2018

Het Wilhelmus: achterhaald of actueel?

In twee ochtenden gaan we in op een aantal aspecten van ons volkslied, dat ook al 80 jaar een kerklied is.
We kijken naar het ontstaan van dit lied en de mogelijke auteurs (Marnix van St. Aldegonde?, Petrus Datheen?).
We vergelijken de tekst – en de melodie – met die van andere volksliederen (Duitsland, Engeland, Frankrijk, Rusland, etc.).
Pas in 1932 is besloten dat het Wilhelmus ons volkslied werd. Waarom pas toen?
Waarom is het Wilhelmus een kerklied geworden in 1938 en in het nieuwe liedboek 2013 ook gebleven?
Welke rol speelt de Bijbel in het Wilhelmus en wat is de theologie ervan? Wát heeft die te zeggen in een multiculturele en multireligieuze samenleving? Of hebben we een aangepast, of zelfs geheel nieuw volkslied nodig?
Wellicht is er aan het eind ook tijd om te luisteren naar de toonzetting van Anton van der Horst, die alle 15 strofen voor groot koor en orkest op muziek zette.

Mystieke gloed in de nadere reformatie

Een korte kennismaking met de mystieke theologie van Jodocus van Lodensteijn.

Een eeuw na de Reformatie kwam de Nadere Reformatie op, met z’n nadruk op “bevinding” en “heiliging van het leven”. Jodocus van Lodensteijn was één van de representanten van deze stroming. Hij noemde zijn theologie “mystieke theologie”.
In twee ochtenden maken we hier kennis mee en kijken we ook naar hoe en waar Jodocus van Lodensteijn verwant is aan de brede mystieke stroming de eeuwen door.

Rabbijnse Midrasj – Mijn God, Mijn God, waarom hebt Ge mij verlaten? (Psalm 22)

Wat is Midrasj? Midrasj betekent ‘onderzoek’, en dan speciaal de oude rabbijnse methode van onder¬zoek naar de betekenis van de Schrift (Tenach = O.T.). Modern gezegd: midrasj is close reading van Schriftteksten op zoek naar verschillende betekenissen van een woord, naar een bijzondere samenhang of naar de ‘hiaten’, de leemtes in een tekst (d.i. de dingen die dus niet geschreven staan, maar wel tussen de regels door gelezen kunnen worden). De Midrasj werkt zelf in de vorm van gelijkenissen, voorbeeldverhalen, ervaringen uit het dagelijks leven, spreuken en onderbouwing met behulp van andere teksten. Sys¬tematisch gaat het niet – het lijkt of er van de hak op de tak wordt gesprongen – d.w.z. er is sprake van associaties: het één roept het ander op (mondelinge overlevering!) – de Schriftteksten vliegen je om de oren! Midrasj is daarmee het verhalende deel van de mondelinge traditie, dat commentaar geeft op de schriftelijke traditie èn er een essentiële, eigentijdse aanvulling op vormt. Naast de verzameling Midrasj op de 5 boeken van Moses (Tora) en de feestrollen (bv. Ruth) is er ook een doorlopende Midrasj op het boek der Psalmen (Midrasj Tehillim). De gekozen Psalm 22 (“Mijn God, mijn God, waarom hebt Ge mij verlaten”) is voor christenen traditioneel verbonden met (het lijden van) Jezus. Interessant is wanneer we geconfronteerd worden met de verbindingen die de rabbijnen leggen, m.n. naar Ester! Zie bv. Midrasj Tehillim XXII, 6: “O mijn God, ik roep des daags en Gij antwoordt niet … onze vaderen …, tot U hebben zij geroepen en zij werden gered”( Ps. 22:3-6). Ester zei tot de Heilige, gezegend zij Hij: Behandelde U onze vaderen in Egypte net zo als ons nu? Zeker niet. Zodra onze vaderen riepen, hoorde U hen, zoals gezegd is “De Eeuwige zei: Ik heb … hun gejammer gehoord… daarom ben ik afgedaald om hen uit de macht der Egyptenaren te redden” (Ex. 3:7-8). Toch, wat is de grotere beproeving, deze of die in Egypte? Farao gelastte zijn hele volk, zeggend: “Werpt alle jongens, die geboren worden, in de Nijl, maar alle meisjes moogt gij laten leven.”(Ex. 1:22), maar Haman zond brieven uit “dat men zou doden en uitroeien alle Joden, van knaap tot grijsaard, zelfs kinderen en vrouwen, op één dag.” (Est. 3:13), en Midr. Tehillim XXII, 27: “Zij kijken toe en zien met leedvermaak naar mij. Zij verdelen mijn klederen onder elkander” (Ps. 22: 18b, 19). De een zei: Ik zal Esters koninklijke cape en mantel nemen; en een ander zei: ik zal Esters ring en Esters wapenschild nemen. Het eind van het vers ”en werpen het lot over mijn gewaad” betekent, volgens Rabbi Huna, dat zij loten wierpen voor de koninklijke mantel, waarvan het niet passend is voor gewone burgers om die te dragen. Deze en andere verrassende en soms poëtische teksten zullen we met elkaar lezen en open bespreken en bevragen. En, door zo bezig te zijn met die vele kleuren en gezichten van de Schrift, wat kunnen we ermee? Verruimt en inspireert het ons bij onze eigen zingeving? Voor tekstmateriaal wordt gezorgd door de docente. Wel graag zelf Bijbel meenemen! n.b. In de basiscursus Rabbinica zijn grondbegrippen en een kennismaken met de aparte sfeer van rabbijnse midrasj aan de orde gekomen; voor zij-instromers is het wellicht zinvol even contact op te nemen over mogelijke leesstof ter voorbereiding.